Сайн байцгаана уу үзэгчид ээ УИХ-ын 2024 оны сонгуульд нэр дэвшигчидтэй хийж буй ярилцлага манай 159 студиэс та бүхэндээ хүрч байна аа. За яг одоо бид УИХ-ын сонгуульд Иргэний Хөдөлгөөний намаас жагсаалтаар нэр дэвшигч Аюуш Аюушийн Мөнхбаттай уулзаж байна.
За үзэгчдэдээ энэ өдрийн амар амгаланг эрье.Амар мэнд үү?
За сонгууль танай намын хувьд одоо хэрхэн эхлэв?
Ерөнхийдөө одоо намын дэд дарга хүний хувьд энэ удаагийн сонгуульд яаж оролцож байна. Танай нам манай нам сонгуулийн компаниа 12 нас эхэллээ. Тэгээд намын ээлжит иргэний их чуулганыг чуулуулж тэнд 3799 төлөөлөгч улс орны өнцөг булан бүрээс ярьж оролцлоо. Тийм. Тэгэхээр хэдийгээр 10-нд сонгуулийн компани эхэлсэн ч гэсэн бид нар бол 12 оны одоо өдрийн сайныг өнжин хүлээж хүдэр гаргийнхаа бүх тохироог хийж байж 12-нд сонгуулийн компаниа эхэллээ. Тийм. За Иргэний хөдөлгөөний намын хувьд үүсэл гарал ер нь одоо бий болсон түүхээс яривал энэ нам бол 2007 онд байгуулагдсан ер нь монголчууд сайн мэднэ. Иргэний хөдөлгөөний одоо зүтгэлтнүүдийн байнгын одоо хуран чуулж байдаг ийм нам болж ирсэн. Тэгэхдээ сүүлд одоо 2013 онд онолын хувьд үзэл баримтлалын хувьд за дээр нь намыг хөдөлгөгч үндсэн одоо гол боловсон хүчний хувьд 100% шинэчлэгдэж Дээд шүүх дээр албан ёсны бүртгэлээ одоо шинэчлэн хийлгэсний үндсэн дээр бид нар цоо шинээр зохион байгуулагдаад энэ удаагийн сонгуульд бол орж байна. Тэгэхээр өнөөдөр бол хэдийгээр цоо шинээр байгуулагдаж байгаа байгуулагдаж зохион байгуулагдаж байгаа ч гэсэн аль хэдийн бид нар бол үндэсний хэмжээний нам болсон байна. Тэгэхээр нийт сум, аймаг, дүүрэг, хороодод намын үүр хороодууд бүгд байгуулагдаж өнөөдөр аль хэдийн 160 мянган гишүүн эгнээндээ нэгтгэсэн ийм үндэсний хэмжээний нам болж сонгуульд оролцож байна аа. Сонгуульд ер нь одоо бүх л тойрогт өрсөлдөж байгаа байх олон нэр дэвшигч байгаа юу? Энэ сонгууль бол их хариуцлагатай ийм сонгууль байгаа. Тийм учраас үндэсний хэмжээний нам болж байгаа тэр олон гишүүдийг одоо эгнээндээ нэ нэгтгэсэн намын хувьд хариуцлагатай оролцох ёстой. Энэ хариуцлагаа ухамсарлаад бид нар бол нийт 13 тойрогт 126 мандат дээр 126 нэр дэвшигчээ одоо намын Иргэний бага чуулганаараа батламжилж СЕХ-нд бүртгүүлсэн байж байгаа. За бүртгэл дээр бас 2 гишүүн маань бүдэрч ингээд 124 гишүүнийг 13 тойрог дээр нэр дэвшүүлж байна аа. Тэгэхээр энэ бол бас Үндэсний хэмжээний намын хувьд за өмнө нь одоо 1 30 гаран жил болж байгаа. За арваад жил болж байгаа өнөөдрийн парламентын намуудаас гадна иргэдэд сайхан сонголтыг бий болгож байгаа ийм үйл хэрэг ээ л гэж ингэж харж байгаа юм. За манай Иргэний хөдөлгөөний нам аливаа нам эвсэл бол одоо өөрийн гэсэн үзэл баримтлалыг өмнөө барьдаг тийм ээ үзэл баримтлалын хувьд онолын хувьд онол бол бидэнд изм байхгүй. За тийм. Тэгэхээр өнөөдрийн энэ 34 жилийг ерөнхийд нь дүглэх дүгнэх юм бол Монгол хүнийг, Монгол төрийг, Монгол улсыг харийн онолоор авч явах гэж нааш нь цааш нь гудчихсан нааш нь цааш нь түлхсэн. Тийм ээ за дээр нь бүр мухардуулсан ийм муйхар үйл ажиллагаанууд бол явж ирсэн. Энэ ч агуулгаараа бас Иргэний хөдөлгөөний нам дээр жинхэнэ Монголоо гэсэн сэтгэлтэй зөвхөн сэтгэл байхаас гадна үйл хэрэгтээ ийм олон сайхан эрдэмтэн мэргэдээ мэргэжилтнүүд за дээр нь залуучууд эх орончид бол цугласан байгаа. За тэгэхдээ эх орончид гээд. Тэгэхээр өнөөдөр хүн болгон эх оронч гээд ингээд хашхираад байгаа. Тэгтэл яг эх оронч байхын утга учрыг мэдэж байгаа юм уу ер нь эцэг оронч байх боломж ч байсан байсан юм биш биз гэж. Тийм ээ тэгээд энэ бүгдэд бид нар онолын бүрэн тайлбартай онолоосоо урган гарсан хатуу зарчмуудтай тэр зарчмын дагуу бүрэн дүүрэн. Өөрөөр хэлбэл нийгмийн харилцаа засгийн үйл. За тэгээд Монгол төрийн чанарт бүрэн тэнцсэн ийм суурь концепцыг бид нар сая Иргэний Их чуулганаараа намынхаа илтгэлээр бүрэн дүүрэн, орон даяар, нийт ард түмэндээ сонордууллаа. Тэгэхээр энэ бол сүүлийн 700 гаран жил ер нь Монголчуудаас их алсарсан боловч яг Монголчуудын уг язгуурын тэр сонсох ёстой үнэнийг л бодитоор нь сонсгож байгаа. Тийм. За намын хувьд та Иргэний хөдөлгөөний намынхаа дэд дарга. Тийм учраас одоо нэвтрүүлгээр бас нэр дэвшигчдээ ингээд танилцуулбал ер нь олон сайхан. Одоо Иргэний хөдөлгөөний зүтгэлтнүүд нэр дэвшиж байгаа байх. Тухайлбал, хэн хэн байна, энэ дээр таньдаг ч юм уу эсвэл тэрийг нь энийг нь ингэж онцлох бол шаардлага байхгүй. Яагаад гэхээр энэ онолыг бүрэн дүүрэн засгийн үйл хэрэг болгоход хамтын хариуцлага хамгийн чухал. Тэгэхээр хамтын хариуцлага гэдэг өөрөө бүх зүйл дээр хэмтэй байх дээр нь сүлдлэгдэн буй тэр мөн чанар нь эргээд тухайн хүний бүрэн дүүрэн өөрийг нь илэрхийлэхээс гадна үйл хэргийг нь бүрэн дүүрэн авч явах ийм л одоо том хүчний тухай ойлголт байгаа юм. Тэгэхээр энэ бүгд дээрээ бүрэн сүлдлэгдсэн судлаад бүрэн эзэлсэн ийм эзэд бол энэ нам дээр УИХ-д өөрөөр хэлбэл нэр дэвшиж байгаа. Тийм учраас өөрөөр хэлбэл тэрийг нэрийг нь гэж онцлохоосоо илүү ер нь нийтээрээ яг нэг болж чадсан энэ намын хамт олон монголчууд бидэнд юуг танин мэдүүлж чадах юм юуг бас үйл хэрэг болгож авч явж чадах юм бэ гэж. Тэгэхээр манай намын сонгуулийн уриа бол Монгол сонголт гэсэн ийм уриатайгаар бид нар оролцож байгаа. Монгол сонголт гэдэг уриаг тайлбарлахын тулд бид нар бас 2 зүйлийг ярилцах заавал шаардлага гарна. Тэгэхээр Монгол улс Монгол төр Монгол хүнийг хөгжүүлэхийн тулд бид Монгол байхаас аргагүй байхгүй. За энэ нэг хэрэг. За нөгөө талд нь бид нар сүүлийн 34 жил энэ ардчилал гэж зүйлийн учрыг олох гэж бас янз бүрээр хоорондоо нэлээдгүй л юм боллоо. Тийм ээ тэгтэл яг ардчилал өөрөө юу юм бол хэн юм бол гэхээсээ илүү ардчилыг яаж бид нар нийгмийн харилцаандаа яаж энэ Монгол ахуйдаа яаж Монгол хүн дээрээ өөрөөр хэлбэл бүрэн дүүрэн танин мэдүүлэх ёстой юм бэ гэж. Тэгтэл Ардчилал бол өнөөдрийн одоо намуудын ярьдгаар бол харийн юм шиг л юм хэлээд байгаа юм. Тэгтэл яг үгийнх нь үндсийг ардчилыг анх тодорхойлсон тодорхойлолтуудаас нь ингээд ухаад үзэх юм бол өөрийгөө засаглах л гэдэг үг байгаа. Тэгэхээр өөрийгөө гэдгээр нь тодорхойлоод хөөвөл өөрийгөө гэж хэн юм би өөрөө гэх юм бол намайг бүрэн дүүрэн тодорхойлох тэр тодорхойлолт маань юу юм? Би монгол хүн гэдэг л юм байгаа. Тэрэн шиг бид 2-ыг бас нийлүүлээд тодорхойлоо гэх юм бол Монголчууд л гэж хэлнэ монгол залуучууд л байна гэж хэлнэ. Тийм учраас өөрөөр хэлбэл ардчилал гэдэг бол яг Монгол төр Монгол засгийг яаж өөрөөр хэлбэл бүтээж авч явдаг юм бэ гэж. Тэгэхээр бидний одоо онолын гол одоо үзэл баримтлалыг бий болгосон Монголын нууц товчооны тайлах алтан түлхүүр болсон Алтан дээд гэрээ гэж энэ сайхан өртөөлж ирсэн онолын үндсэн суурь бичиг баримт байгаа. Тэгэхээр энэ алтан дээд гэрээн дээр өөрөөр хэлбэл хөх Монголчууд Их Монгол байхын 3 цагийн өөрөөр хэлбэл бүхий л нууцуудыг бидэнд ил болгож ингэж өгсөн байж байгаа. Тэгэхээр энэ ил болсон зүйлээр өөрөөр хэлбэл бид нар өнөөдөр төрөө таних тэр таньсан төрөө өөрөөр хэлбэл мөн чанарт нь нийцэж авч явахын тулд яаж засгийн үйл ажиллагааг хэргүү хэрэгжүүлдэг юм нийгмийн харилцаагаа яаж бүтээдэг юм тэрний үр дүнд бид нар хэрхэн улсаа хөгжүүлдэг юм бэ гэдэг энэ бүх харилцааг л өөрөөр хэлбэл бүрэн дүүрэн тодорхойлж байгаа юм. Энэ ч агуулгаараа манай намын одоо дэвшүүлж байгаа мөрийн хөтөлбөр За намын үндсэн үзэл баримтлал энэ бүх зүйлүүд бол монголчуудын өөрийнх нь юм. Энэ ч агуулгаараа бид нар нийгмийн харилцааны үндсэн одоо арга хэвшлийг яг жинхэнэ сонгодог ардчилсан нийгмийн харилцаа л гэж ингэж тодорхойлж байгаа. Ер нь бол төр Монголоос үүсэлтэй. Яагаад гэвэл Монголчуудыг алтан дээд гэрээн дээр хөх нуруутууд хүмүүний угаас гэж хэлсэн 40 мянга гаран жилийн өмнөөс эндээс их нүүдэл эхэлсэн. Хамгийн анхны нүүхч нар нь бол одоо Америк тивийн уугуул иргэд буюу бидний ярьж сурснаар бол Индианчууд тийм ээ за гэх мэтчилэнгээр дараа дараагийн их нүүдлүүдийн үр дүнд л өөрөөр хэлбэл энэ цэнхэр дэлхий дээр угсаатнууд үүсэн бий болсон. Тэгэхээр угсаатан гэдэг чинь бол яг тухайн байгаа газар орондоо байгаль зүйн онцлогт нь бүрэн дүүрэн оршин амьдрах нөхцөлөө тохируулж чадсан хүнийг л хэлээд байгаа юм. Тэгэхээр тэр хүний онол олонлог өөрөөр хэлбэл угсаатан болсны ар дээр үндэстэн болж бүрэлдэж бий болж байгаа юм. Үндэстэн болж байж өөрөөр хэлбэл улс гэр болж байгаа юм. Тэгэхээр тэр үндэстэн болох үндсэн өөрөөр хэлбэл үзэл санаа, үзэл баримтлал бол өөрөөр хэлбэл төрийн тухай ойлголт юм байгаа юм. Тийм учраас төрийн ойлголт бол монголчуудын юм. Тийм ч учраас энэ бол хамгийн цэврээрээ тэгээд хамгийн одоо онолын бат одоо суурьтайгаар монголчуудад л энэ байдаг. Тийм.
За энэ сонгуульд Үндсэн ху хуулийн өөрчлөлтөөр одоо өөр тогтолцоогоор сонгууль хийж байна.
Тийм ээ хувь тэнцүүлсэн пропорциональ.
Тэгэхээр энэ дээр сонгуулийг ерөнхийдөө улс төрийн одоо УИХ-д санал суудал авах гэж байгаа намууд маань яаж харж байгаа вэ? Хууль эрх зүйн хувьд боломж одоо шинэ намуудад хэр олгогдож байна?
За яах вэ, шинэ нам, эсвэл хуучин нам ч гэдэг юм уу за эсвэл парламентын нам, парла гудмын нам ч гэдэг юм уу ийм ярианд бол би дургүй байна. Тэгэхээр намыг ямар хэрэгцээгээр байгуулдаг юм бэ л гэдэг хамгийн чухал юм байгаа. Тэгэхээр Алтан дээд гэрээн дээр бол улс улс үүсэхийн үндэс нь бол гэр бүлийн харилцаа юм аа гэж. Тэгэхээр гэр бүл гэхээр бид нар өнөөдөр эхнэр нөхөр 2-ын нөгөө өрх бүлтэйгээ холиод байдаг. Тэгтэл гийчилж ирэгсдийн 5 тухын орон зайг бол гэр гэж хэлнэ ээ гэж Алтан дээд гэрээн дээр хэлж байгаа юм. Тэгэхээр нам гэдэг хэрэгцээ нам гэдэг одоо энэ бодитой оршихуйг ямар хэрэгцээн дээр тулгуурлаж бий болгосон юм бэ гэж. Тэгтэл бид нарын өвгөд аль 13 дугаар 100-нд 2 намтай байсан байх. Нэг нь Их эзэн Чингис хааны Тэнгэрийн зарлиг нам нөгөөх нь Гүр хаан Жамухагийн Иргэний Зориглол гэдэг 2 нам байсан байгаа юм. Тэгэхээр энэ 2 нам өөрөөр хэлбэл Их Монгол улсыг тунхаглахад нэгдэж 1 нам болж өөрөөр хэлбэл улс гэрээ авч явж байсан ийм түүхтэй. Тэгэхээр ерөөсөө намын хэрэгцээ юу юм гэхээр нийт улс үндэстэн нийт ард түмнийг гэгээрлийн хэрэгцээ буюу танин мэдэхүйн хэрэгцээгээр нь бүрэн дүүрэн нэгдмэл байлгах тэр хариуцлагыг буюу тэр хэрэгцээг хангаж байдаг этгээдийг л нам гэж хэлээд байгаа юм. Тэгэхээр өнөөдөр Үндсэн хууль дахь намын талаарх ойлголт за тэгээд дээр нь Үндсэн хуулийг ер нь юун дээр суурилаад хийчхэв ээ гэдэг тэ. Тэгэхээр нэгэнт Үндсэн хууль байгаа бол тэрийг төрүүлсэн заавал уг нь бол онол байх ёстой. Тэгэхээр таны түрүүн ийзим асуугаад эхэлдэг чинь уг нь бол зөв. Тэгэхээр бид нар харийн юман дээр тулгуурласан Үндсэн хууль тэрэн дээр нь зохицуулсан намын харилцаагаар л өнөөдөр том жижиг эсвэл парламентын гудмын гээд ингээд юм байгаад байгаа юм. Тэгтэл энэ чинь юугаараа уралдаж байх ёстой юм бэ гэхээр иргэдэд өгч байгаа танин мэдэхүй иргэдийг гэгээрлийн хэрэгцээгээр нь нэгдмэл байлгадаг тэр танин мэдэхүй тэр дотроо монгол хүнийг Монгол хүн чинь яг ийм шүү Монгол гэдэг нэр чинь энэ шүү Монгол гэдэг улс чинь энэ шүү Монгол төр гэдэг чинь ийм зүйл байдаг юм энийг л төр гэж хэлдэг юм. Төрийн алтан хайрцгийн бодлого гэдэг чинь энэ юм шүү гээд. Ингээд бүгдээрэнг нь бид нар маш тодорхой иргэддээ таниулах ёстой энийг таньчихвал л уг нь Иргэн гээд байгаа юм. Тэгтэл өнөөдөр бид нар улсынхаа иргэн гэдгээ зарим нь мартчихсан за улс нь бүр мартчихсан ийм л явж ирсэн. Тэгтэл ерөөсөө төрөөрөө бадардаг л юм байгаа. За төрөөрөө бадарч байгаа зүйлийг л өөрөөр хэлбэл иргэн гэж хэлээд байгаа тийм.
За баярлалаа танд за нэвтрүүлэг ярилцлагад УИХ-ын сонгуульд Иргэний хөдөлгөөний намаас жагсаалтаар нэр дэвшигч намын одоо дэд дарга Аюушийн Мөнхбат.
Comments